Na rycinie widoczny jest plan późnośredniowiecznego Goleniowa (XV w.). W ciągu murów obronnych widać umocnienia muru, na które składały się baszta Więzienna, wieża Mennicza, brama Szczecińska, wieża Mnisia, wieża Żeglarska, brama Stargardzka i most na Wiśniówce. Mur umocniony był także międzybramiem: po drugiej stronie rzeczki przedbramie nabrzeżne i dalej wieża Stargardzka (w miejscu dzisiejszego kina "Wisła") i brama Wolińska. W centrum miasta widać kościół Św. Katarzyny wraz ratuszem miejskim. Do bramy Szczecińskiej prowadzi szosa szczecińska, a na lewo i prawo od niej usytuowane jest przedmieście słowiańskiej biedoty  Wyk wraz kościołem św. Jerzego. Mury miejskie wzniesiono na przełomie XIV i XV wieku. Do dzisiaj zachowały się znaczne fragmenty murów oraz tylko jedna brama wjazdowa  Brama Wolińska.
Najciekawsza i najlepiej zachowana część murów miejskich znajduje się w południowo-zachodniej części starego miasta nad rzeką Iną. Są tu dwie wieże: cylindryczna Baszta Prochowa, zwana też Więzienną, oraz ośmioboczna Wieża Mennicza. Nazwa tej drugiej wiąże się z bitymi w niej tzw. białymi groszami goleniowskimi. Prawo bicia tych monet srebrnych Goleniów otrzymał w 1384 roku. Przy wieży tej znajduje się tzw. furta wodna, łącząca dawne miasto z portem. Inne zachowane fragmenty murów znajdują się także na Plantach Miejskich.

Goleniowska Aleja Legend to wyjątkowej miesjce na wyremontowanej w 2013 r. promenadzie nad Iną. Tworzą ją ustawione wzdłuż murów granitowe rzeźby obrazujące goleniowskie legendy.

Na rzeźbie wprowadzającej, usytuowanej najbliżej mostu, wykuto goleniowskie herby - stare i współczesny oraz informację o genezie legend z naszego rejonu.

Następna rzeźba obrazuje legendę o dziwnym zwierzęciu, pół psie i pół cielęciu strzegącym skarbu ukrytego pod mostem na Inie. „Każdy, kto dotknie kopytka zwierza, będzie od tej pory przez niego strzeżony jak skarb”- tak mówi przesłanie tego podania.

Kolejne rzeźby przedstawiają legendę „O dwóch szczurołapach z Goleniowa”, „O dzwonach ze Starego Tarnowa” i "O powstaniu Iny".

Na każdym postumencie przeczytać można krótkie streszczenie legendy oraz tekst moralizatorski odnoszący się do wynikającego z niej przesłania.

Autorem rzeźb jest goleniowski artysta Bogdan Owczarski.

BRAMA WOLIŃSKA - (zwana również Bramą Chrobrego) zbudowana w XIV w. w stylu gotyckim. Była jedną z czterech bram wjazdowych do miasta (inne bramy to: Stargardzka, Szczecińska i Młyńska). Strzelista budowla obronna należy do najpiękniejszych na Pomorzu. Wznosi się na wysokość 26 metrów (6 kondygnacji). Zaczęto ją budować w drugiej połowie XIII wieku. Początkowo była to strażnica obronna z kamieni narzutowych. W XIV i XV wieku nadbudowano wieżę. Od strony zewnętrznej utworzono urządzenie do opuszczania brony (w części zachowane) oraz wprowadzono bogatą dekorację blendową, profilującą ścianę wieży.
Funkcję tarasu obserwacyjnego spełniał w średniowieczu kryty ganek, który zamiast krenelażu posiadał luki. W niższych partiach bramę wypełniały obszerne sklepione pomieszczenia. Z bocznymi jej ścianami łączyły się wewnętrzne ganki dla strzelców (sklepione systemem krzyżowo-żebrowym). Mur przylegający do bramy zakończony jest z jednej strony wieżyczką, na której od wewnętrznej strony widnieje pierwszy herb miasta (przedstawiający rzekę, łódź, drzewo oraz Gryfa). Natomiast z drugiej, zewnętrznej strony znajduje się nowy herb, używany do dzisiaj (widnieją na nim dwa księżyce i cztery gwiazdy na niebieskim tle).
W latach 1971/72 brama została odrestaurowana i miała służyć jako Muzeum Ziemi Goleniowskiej. Jednakże po dokonaniu adaptacji stała się siedzibą Powiatowego, a od l czerwca 1975 roku Goleniowskiego Domu Kultury (dwie kondygnacje przeznaczone zostały na dom kultury, kolejne dwie kondygnacje zajmowała Izba Pamięci, gdzie były zgromadzone dokumenty, mundury i inne pamiątki z okresu II wojny światowej, dokumenty pierwszych osadników ziemi goleniowskiej oraz zdjęcia i eksponaty obrazujące rozwój miasta po roku 1945 - funkcjonowała do 1975 roku).
Na przełomie 2002/2003 dokonano zabudowy przejścia i powstało Centrum Informacji Turystycznej, które oferuje szeroką pomoc w zakresie informacji infrastruktury turystycznej, agroturystyki i turystyki, ciekawych miejsc w mieście i regionie, tras rowerowych, imprez kulturalnych i sportowych.

Brama Szczecińska

Była najstarszą, wybudowaną w 1315 r., i najmniej okazałą z czterech goleniowskich bram. Podobnie jak Stargardzka, pełniła funkcję bramy cłowej. Znajdowała się tuż nad Iną, przy obecnym moście łączącym ulice Kościuszki i Szczecińską. Ze względu na szerokość rzeki, która sama w sobie była już przeszkodą dla wroga, nie posiadała rozbudowanego przedbramia. Pełniła wraz z mostem rolę łącznika komunikacyjnego z wczesnośredniowieczną osadą przekształconą potem w przedmieście Wyk. Przez nią też wiódł trakt w kierunku Szczecina. Miała ponad 8 metrów szerokości i była dwukondygnacyjna. Została rozebrana w 1836 r. w związku z budową drogi Szczecin - Gdańsk. Jej otwór nie spełniał wymogów potrzebnych do przejazdu dużych dyliżansów. Wówczas też rozebrano stary kamienno-drewniany most i wybudowano nowy o żelaznej konstrukcji.

Brama Stargardzka

Była ona także połączona kamiennym mostem z przedbramiem, w tym wypadku przerzuconym przez Goleniowską Strugę. Za mostem znajdowała się dwukondygnacyjna budowla z wewnętrznym przejazdem. Pełniła ona rolę przedbramnego umocnienia. Brama Stargardzka była uważana za najbardziej reprezentacyjną i najładniejszą w Goleniowie. Podobnie jak Wolińska była typem bramy szczytowej. Posiadała cztery kondygnacje z uskokowym szczytem wieńczącym.

Brama Młyńska

Istniała do roku 1761. Tuż za nią na przedmieściu znajdował się jeden z młynów należący do goleniowskiego mieszczanina. Podczas wojny siedmioletniej i oblężenia Goleniowa przez Rosjan została zniszczona. W ówczesnych czasach odbudowa jej nie miała sensu, więc resztę rozebrano. A w związku z zaistniałym faktem zniszczenia w źródłach historycznych można spotkać ją pod nazwą Brama Rosyjska.

Gimnazjum nr 1 to okazały gmach szkolny zbudowany w stylu neogotyckim. W tym stylu na przełomie XIX i XX w. budowane były prawie wszystkie urzędy państwowe, m.in. poczty i sądy, co możemy zauważyć również w naszym mieście. Szkoła stanęła obok starych koszar wojskowych, gdy stacjonujący tu Pułk Artylerii Polowej przeniesiono w 1893 r. do Szczecina. W ciągu kilku lat zbudowano cały kompleks szkolny z boiskiem, salą gimnastyczną, toaletami i budynkiem szkolnym, oddając go do użytku w 1900 roku.

Sam budynek założony jest na rzucie prostokąta, wymurowany z czerwonej cegły, postawiony frontem do ulicy na wysokim profilowanym cokole, podpiwniczony, trójkondygnacyjny, przykryty dachem wielospadowym krytym dachówką. Cała kompozycja głównej fasady została starannie opracowana. W środkowej części budynku usytuowane są dwa wejścia główne. Ich część centralna jest nieco wysunięta przed lico ściany i podwyższona przez usytuowanie w trzeciej kondygnacji budynku reprezentacyjnej auli. Aula jest zaznaczona w fasadzie głównej trzema wysokimi oknami i dwiema tarczami herbowymi miasta Goleniowa po bokach w górnej części okna środkowego.

Po przeciwnej stronie ulicy znajduje się piękny skwer ze starodrzewem. Powstał on na splantowanych wałach i fosie. W 2013 roku w ramach projektu „Otwarte bramy” został zagospodarowany na nowo.

Zbudowano go w XV wieku na fundamentach kościoła romańskiego. Bogato profilowany portal wzniesiony jest z cegły częściowo glazurowanej. Sklepienie kościoła wspiera się na czterech ośmiobocznych filarach. Wszystkie trzy nawy są równej wysokości (kościół halowy). Od strony wschodniej przylega niższe od innych naw prezbiterium, nazywane w średniowieczu chórem, gdyż tutaj, obok ołtarza gromadził się zespół śpiewaków. W XV wieku członkowie cechów, mieszczanie i okoliczne rycerstwo ufundowali kilkanaście ołtarzy, stojących w nawach bocznych i przy filarach. Wspaniałość kościoła odzwierciedlała intensywny rozwój miasta, które pod rządami Gryfitów - słowiańskich książąt pomorskich - szybko się bogaciło.

Najpiękniejszy ołtarz poświęcony był św. Mikołajowi, patronowi żeglarzy i rybaków. Ołtarz ten został ufundowany przez Goleniowski Związek Żeglarzy, odbywających z portu na Inie dalekie podróże morskie. Codziennie odprawiały się tu nabożeństwa za pomyślność rejsów, a 6 grudnia rozdawano hojnie doroczną jałmużnę.

W 1534 roku w związku z wprowadzeniem reformacji kościół przejęli protestanci. W czasie kilkakrotnych remontów wprowadzono wiele nowych pseudogotyckich elementów wystroju architektonicznego. Po zniszczeniach w 1945 roku odbudowano farę w latach 1957-59, starając się przywrócić jej średniowieczny wygląd.

Pierwsza chrześcijańska budowla na terenie Goleniowa pochodziła z końca XIII wieku. Powstała w miejscu, gdzie przed lokacją istniała słowiańska osada, później przekształcona w przedmieście Wyk (obecnie teren dawnego cmentarza między ul. Sportową a ul. Konopnickiej). Znamy ją niestety już tylko z widoku Goleniowa na mapie Lubinusa z XVII wieku. Została wybudowana z trwałego materiału - ciosanych kamieni granitowych i to, jak podaje literatura niemiecka, jeszcze przed lokacją miasta, a tym samym przed budową kościoła św. Katarzyny i murów miejskich z bramami i basztami.
Podobne kaplice w czasach średniowiecza powstały m.in. w Koszalinie, Darłowie, Słupsku, Doberanie i na wyspie Rugii. A więc nie była ona ewenementem na terenie chrystianizowanego Pomorza.

Wzór kaplicy był importem pochodzącym z kręgu architektury zakonów rycerskich i łączył się na Pomorzu z tradycją fundacji templariuszowskich, przejętą w pewnym sensie przez ich spadkobierców joanitów, którzy bardzo czynnie działali na terenie Pomorza. W ówczesnym Goleniowie znana była postać rycerza joanity Gerarda. Świątynia ta pełniła też rolę pierwszej kaplicy cmentarnej.
Początkowo duszpasterską posługę sprawowali w tym kościele cystersi z Kołbacza. Z biegiem czasu kaplica p.w. św. Jerzego została przejęta przez magistrat nowopowstałego miasta. Służyła w dalszym ciągu mieszkańcom przedmieścia Wyk. Po 1534 roku prze-kształcono ją na świątynię protestancką. W 1686 roku została częściowo zniszczona. Mury jej rozebrano w 1720 roku.

W latach 1722-1725 wybudowano w tym miejscu, znany jeszcze przedwojennym mieszkańcom Goleniowa, ryglowy kościół, którego ściany wypełniono czerwoną cegłą.
Zarówno pierwsza, jak i druga świątynia, były pod wezwaniem św. Jerzego, z tym, że pierwotna kaplica powstała jako katolicka. Zarówno obmurowany granitem cmentarz, jak i skromny, niewielki kościół, służył mieszkańcom do końca wojny.
Został zniszczony przez Sowietów w marcu 1945 r. Na tym cmentarzu w latach 1940-1945 grzebani byli polscy i francuscy robotnicy przymusowi, którzy zmarli w niemieckiej niewoli.
    

Szczątki obywateli francuskich już w 1945 r. zostały ekshumowane i przewiezione do Ojczyzny. Przy pracach ekshumacyjnych brali udział m.in. dwaj Polacy, wcześniejsi przymusowi robotnicy: Tadeusz Nawrotek i Stanisław Kubiak. W maju 2004 roku nastąpiło odsłonięcie pamiątkowego obelisku, upamiętniającego wszystkich tych, których doczesne szczątki spoczęły w tym miejscu.

Od września 2004 roku do końca czerwca 2005 roku młodzież z Młodzieżowej Pracowni Historycznej działającej przy Goleniowskim Domu Kultury we współpracy z Gimnazjum im. M.E. Arndt w Bergen na Rugii (Niemcy) odkryła fundamenty wspomnianych wcześniej kościołów św. Jerzego. Miejsce odkrywki archeologicznej zostało zabezpieczone, ciekawie wyeksponowane i udostępnione dla wszystkich. Miejsce zostało także wpisane do Rejestru Zabytków. Jest to obecnie jedno z najciekawszych zakątków pod względem wartości historycznych, świadectwo o długiej i pięknej historii miasta.

Spichlerz, budowla pochodząca z XVIII wieku. Jest jedyną pozostałością po dawnym porcie. Jest to budynek o trzech kondygnacjach. Stanowi ciekawy przykład architektury ryglowej. W latach 70-tych XX wieku mieściło się tu "Muzeum Przyrody i Puszczy Goleniowskiej", obecnie nie jest użytkowany.

Port rzeczny powstał w XIV wieku a został rozbudowany w końcu XV wieku. Równocześnie istniała tu przystań dla statków morskich u ujścia Ina. Handel zbożem i towarami leśnymi był źródłem bogactwa miasta i jego rozkwitu w XV wieku. W 2005 r. koryto rzeki Iny zostało pogłębione, a jej brzegi oczyszczone i wyregulowane. Na terenie miasta, wzdłuż rzeki, poprowadzono utwardzony deptak a w miejsce niegdysiejszego portu wybudowano przystań rzeczną.

Kolejową wieżę wodną w Goleniowie, zlokalizowaną na terenie stacji kolejowej, zbudowano ok. 1912 r. celem zaopatrzenia parowozów w wodę. Jest to wieża o trzonie murowanym, zwieńczonym głowicą o płaskiej podstawie. Elementem dekoracji prostego trzonu są stalowe łaty wyprowadzonych na zewnątrz belek stropowych, ściągających równocześnie mury trzonu. Drewniany szkielet ściany osłonowej jest impregnowany i pomalowany na czarno. Murowane wypełnienie jest otynkowane i pobielone.
Budowla była poddana gruntownemu remontowi w 1991 r. Wcześniej jej stan techniczny był zły, zwłaszcza część z głowicą i dach. Ok. 1970 r. runęła wschodnia ściana osłonowa zbiornika. W wyniku remontu odbudowano ścianę wschodnią jako murowaną z cegły, otynkowano i pobielono (elewacja ta jest niewidoczna, zasłonięta wysokim drzewostanem). Wyremontowano dach i zmieniono pokrycie. Zamiast blachy nieocynkowanej położono ocynkowaną. Zakonserwowano części drewniane konstrukcji nośnych głowicy i wykonano roboty malarskie (wewnętrzne i zewnętrzne). Uzupełniono braki oszklenia okien.

Z uwagi na konstrukcję ściany osłonowej zbiornika wieża ta stanowi egzemplarz unikatowy w skali woj. Zachodniopomorskiego i Nadodrza. Jest udanym dziełem nawiązującym do wieżowych budowli obronnych (miejskich) średniowiecza. W swej wymowie plastycznej łączy wiele wątków romantycznych skrywając pod historyzującym kostiumem swe funkcje przemysłowe i techniczne. Stanowi jeden z ciekawszych elementów krajobrazowych Goleniowa.

Wodociągową wieżę ciśnień zbudowano w 1935 roku na terenie ujęcia wody. Woda czerpana była ze studni głębinowych pompami głębinowymi. W zbiorniku wieżowym gromadzone były nadwyżki wody nie wtłoczone do sieci miejskiej. Wieża pełniła równocześnie rolę zbiornika wyrównującego ciśnienie  w sieci miejskiej. Ze zbiornika wieżowego czerpał wodę również pobliski szpital.

Architektura wieży ciśnień stanowi bardzo dobry przykład funkcjonalizmu nie pozbawionego przy tym cech historyzujących (narożne lizeny - płaskie, pionowe występy w murze zewnętrznym). Stanowi przykład wodociągowego zbiornika wieżowego lat 30-tych XX w. kiedy to nastąpił renesans budowli wieżowych typu "kolumny".

W wyniku działań wojennych 1945 r. pocisku artyleryjskie poczyniły niewielkie uszkodzenia elewacji w wyższych partiach budowli. Uszkodzeń tych nie usuwano ich gdyż nie posiadały wpływu na walory eksploatacyjne wieży. Utrzymano także oryginalny kształt budowli. W 1992 roku podjęto remont budowli.

Poczta została zaprojektowana i wybudowana w stylu neogotyckim przez administrację pruską w latach 1896 - 1898. Budynek był założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, przykryty dachem wielospadowym, kryty blachą z ozdobnymi wstawkami lukarnowymi od strony południowej. Fasada południowa jest sześcioosiowa, zamknięta, po bokach z delikatnie zaznaczonymi ryzalitami zwieńczonymi schodkowymi szczytami z ostrołukową blendą, wypełnioną okrągłym i prostokątnym okienkiem zamkniętym łukiem odcinkowym. Całość fasady podzielona jest na dwie części profilowanym gzymsem międzykondygnacyjnym i prostokątnymi oknami zamkniętymi łukiem odcinkowym.

Wejście główne, poprzedzone schodkami w ryzalicie narożnika południowo-zachodniego, jest prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym z ozdobnie zarysowanymi po bokach przyporami schodkowymi. Wejście zwieńczone jest szczytem trójkątnym z wyprowadzoną z niego wieżyczką wieloboczną, krytą blachą, zakończoną niewielką kulą i metalowym odgromnikiem.

Sąd Rejonowy to kolejny neogotycki budynek w Goleniowie. Budynek sądu rozpoczęto budować w 1897 r. a jesienią 1898 r. został oddany do użytku. Do 1954 r. w obiekcie mieściła się siedziba pierwszych polskich władz miasta. Następnie do 1991 r. siedziba Komitetu Powiatowego i Miejskiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a obecnie Sądu Rejonowego.

Tuż za budynkiem sądu znajduje się interesująca kamienica, zwracająca uwagę ozdobną elewacją oraz pięknie wykonanym balkonem.

Kompleks budynków, w których mieści się Zakład Karny to niewątpliwie najciekawszym obiektem architektury neogotyckiej w Goleniowie. Jego budowę rozpoczęto w 1856 r. zaczynając od niwelacji bardzo pofałdowanego terenu. Pracownikami zatrudnionymi przy wznoszeniu budynków i murów okalających zakład byli więźniowie przywiezieni z Nowogardu. Wynikało to z tego, iż początkowo goleniowskie więzienie było filią zakładu karnego w Nowogardzie. Dogodniejsze warunki środowiskowe w Goleniowie spowodowały, iż zakład był ciągle rozbudowywany i po ok. 20 latach stał się samodzielnym Zakładem Karnym. Wybudowany został na planie krzyża, jego założenie jest pięknie widoczne na fotografiach z lotu ptaka. Niestety ze względu na pełnioną funkcję obiekt możemy podziwiać tylko z zewnątrz. Ciekawostką może być informacja, iż na wzgórzu, które pierwotnie znajdowało się na terenie kompleksu więziennego, zwanym Wzgórzem Ottona, biskup Otton z Bambergu w 1128 r. ochrzcił słowiańskich mieszkańców Goleniowa.

Obok Zakładu Karnego znajduje się wybudowana w na początku XX w. willa dyrektora więzienia. Do użytku została oddana w listopadzie 1920 roku.  Obecnie jest w to budynek prywatny.

Żółty Domek to potoczna nazwa Ośrodka Dokumentacji Dziejów Ziemi Goleniowskiej.  To swoiste muzeum goleniowskie mieści się w niewielkim pochodzącym z końca XIX w. budynku z jasnej klinkierowej cegły - stąd jego nazwa.

Otwarcie Ośrodka odbyło się 11 listopada 2008 r. dla upamiętnienia 90. rocznicy Odzyskania Niepodległości, 740-lecia nadania Goleniowowi praw miejskich oraz Goleniowskiego Roku Kultury.

Na trzech kondygnacjach ośrodka znajdują się: ekspozycja ilustrująca narodziny miasta, tj. nadanie praw miejskich przez Barnima I w 1268 r. i przynależność Goleniowa do Hanzy, mieszczański salonik z końca XIX w., ekspozycja poświęcona wydarzeniom roku 1945 - walki o Goleniów oraz wysiedlenie ludności niemieckiej i napływ pierwszych polskich osadników. W piwnicznej sali wystawowej organizowane są liczne wystawy czasowe, historyczne wykłady, znajduje się tam również zbiór przedmiotów codziennego użytku przekazywanych przez mieszkańców Ziemi Goleniowskiej. Osobną ekspozycję stanowi sala poświęcona stacjonującemu na goleniowskim lotnisku do 1993 r. 2. Pułkowi Lotnictwa Myśliwskiego „Kraków”.

Głównym zadaniem placówki jest gromadzenie materiałów z zakresu historii Goleniowa, wspomnień i relacji jego przedwojennych i powojennych mieszkańców, dokumentów oraz zabytków i pamiątek przeszłości. Pracownicy opracowują także scenariusze i realizują lekcje historii regionalnej.

Żółty Domek jest czynny od poniedziałku do piątku w godzinach od 8:00 do 16:00. Wstęp jest bezpłatny.